وسایل ارتباط جمعی (رسانه­ها) با موقعیت و پایگاهی که در جامعه دارند، باید تا حد امکان با فعالیت‌های خود در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، آموزشی و تفریحی انتظارات مردم را برآورده سازند و به آنها پاسخ دهند. علاوه بر این، برقراری ارتباطات پویا و زنده با پیام گیران، حفظ و تنوع و تازگی در تولیدات فرهنگی، فکری، سیاسی و عرضه اندیشه‌های نوین، از مهمترین نقش‌های رسانه می‌باشند. کوشش‌های زیادی به منظور منظم کردن کارکردهای اساسی رسانه‌ها در گذشته به عمل آمده است که با کار هارولدلاسون آغاز شد. وی عمده‌ترین کارکردهای ارتباط را بدین شکل خلاصه‏ نمود: نظارت بر محیط، مربوط کردن بخش‌های مختلف جامعه به یکدیگر در جهت عکس العمل به محیط و انتقال میراث فرهنگی.

۲-۹-۱٫ انواع رسانه از بُعد گردشگری

رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در شکل گیری رفتار گردشگر و افزایش آگاهی نسبت به نگرانی‌های گردشگری پایدار دارند همچنین واضح است که رسانه‌ها باید در ایجاد گردشگری پایدار همکاری نمایند. به طور کلی اینگونه رسانه‌ها را به دو صورت تقسیم­بندی می‌نمائیم:

۱-رسانه گردشگری که مستقیم بر گردشگری تأثیر می‌گذارد وکار اطلاع رسانی در گردشگری را انجام می‌دهد.

۲- رسانه‌های غیر گردشگری که به طور غیر مستقیم در اطلاع­رسانی بر گردشگر تأثیر گذار است بدون آنکه هدف اصلی‌اش آن باشد.

برای اینکه نقش رسانه‌ها را بهتر بشناسیم در ابتدا نیاز به شناخت وسعت رسانه‌ها داریم جدول ۱ بخش‌های اصلی رسانه‌ها را مشخص می‌سازد:

جدول ۲-۱  بخش‌های اصلی رسانه‌ها (وایور و لاوتون، ۲۰۰۹)

در سال‌های اخیر رشد بسیار زیادی در بخش‌های گردشگری رسانه‌ها ایجاد شده است؛ بخش‌های غیر‌گردشگری رسانه‌ها با افزایش تعداد کانال‌های ماهواره‌ای تلویزیون سبب می‌شود که انسان‌ها بیشتر نسبت به سایر مکان‌های دنیا اطلاع پیدا کنند.

۲-۹-۲٫ رسانه­های محرک گردشگری

رسانه‌های جمعی و بویژه تلویزیون، به واسطه قابلیت‌ها و کارکردهایی چون اطلاع رسانی، آموزش، سرگرم‌سازی، اقناع، تبلیغ، بسیج عمومی و فرهنگ‌سازی می‌توانند نقش بی‌بدیلی در صنعت گردشگری ایفا کنند. در تحقیقات گردشگری، مطالعه فیلم‌هایی که اطلاعات مربوط به گردشگری را معرفی می‌کنند، حوزه نسبتاً جدیدی است که گاهی اوقات« فیلم محرک گردشگری» نامیده می‌شود؛ چنان که در حال حاضر هم در حوزه دانشگاهی و هم در حوزه صنعت، در حال رشد و توسعه است. طبق ادعای سازمان گردشگری بریتانیا، فیلم‌های محرک گردشگری را می‌توان به عنوان «مسافرت گردشگران به یک مکان یا مقصدی که در تلویزیون، ویدئو یا صفحه سینما به نمایش درآمده است، تعریف کرد» (گریهالت، ۲۰۰۳). فیلم‌ها (در نقش سینمایی خود)، برنامه‌های تلویزیونی و مجموعه‌ها آن قدر مهم و اساسی هستند که بسیاری از مردم، تصمیمات گردشگری و سفر خود را بر پایه آنها قرار داده اند. پژوهشگرانی همچون باتلر، که تأثیر رسانه‌ها را مورد کنکاش قرار داده‌اند، عقیده دارند که اشکال رسانه‌ها برای مدت زمان طولانی بر روی مردم تأثیر گذار است. «نقاشی‌ها میل و رغبت گردشگران را در قرن‌های هجدهم و نوزدهم تحریک می‌کردند تا از مکان‌های خاصی دیدن کنند؛ فیلم‌ها نیز مصادف با ایام مدرن، حس کنجکاوی گردشگران را برمی انگیزانند» ( باتلر، ۱۹۹۰).

طی سال‌های اخیر، مطالعات جدیدی در خصوص فیلم‌های محرک گردشگری (مانند موفقیت سه گانه ارباب حلقه‌ها (۲۰۰۳ –۲۰۰۱) انجام شده است (بالاسوبرامانیان، ۱۹۹۴). این حوزه مورد مطالعه– تحت حوزه گردشگری فرهنگی– یک پدیده رو به گسترش جهانی است. در معرض نمایش قرار گرفتن یک شهر، استان یا کشور در یک فیلم، نوعی تبلیغ است که از سوی میلیون‌ها نفر از افراد (گردشگران بالقوه) مورد مشاهده قرار می‌گیرد، مخاطبانی که از طریق گردشگری سنتی نمی‌توانند به آنجا برسند (گریهالت، ۲۰۰۳).

بولان و دیویدسون (۲۰۰۵) با تمرکز بر گذران تعطیلات در ایرلند، درباره انواع مختلف رسانه‌ها و میزان تأثیر هر یک از آنها بر انتخاب مقصد گردشگران، مطالعات و تحقیقاتی را انجام داده‌اند که نتایج یکی از آنها فیلم و تلویزیون و سپس کتاب‌های راهنما و مجلات را به عنوان تأثیرگذارترین ابزار بر تصمیم‌گیری گردشگران در خصوص انتخاب مقصد نشان می‌دهد (رضاقلی زاده، ۱۳۸۹: ۱۸۰-۱۷۷).

۲-۹-۲-۱٫ کتاب­های راهنما

کتاب‌های راهنمای قدیمی به طور مستقیم و کاملاً مشخص به مسائل تجارب گردشگران طی سفر می‌پرداختند مانند اقامت در هتل، رستوران‌ها و مناطق دیدنی تاریخی و طبیعی مقاصد. این کتاب‌ها حاوی اطلاعات محدودی بودند مانند اینکه چگونه گردشگران، مناطق مشخص را که در نقشه موجود است بازدید کنند.

طی سال‌های اخیر کتاب‌های راهنمای جایگزین به بازار آمدند. این کتاب‌های راهنما نسبت به کتاب‌های قدیمی متفاوت می‌باشند که جنبه‌های تفاوت آنها از این قرار است:

• اطلاعات آن‌ها شامل اکثر مناطق کشور می‌شود نه فقط نقاط مورد نظر گردشگران
• این کتاب‌ها بیشتر به دنبال نقد کردن هستند تا تعریف و تمجید
• این کتاب‌ها توجه گردشگران را به مسائل اخلاقی مانند سیاست‌های محلی، منطقه‌ای و یا قوانین دولتی معطوف می‌کنند. مسلماً این کتاب‌ها نسبت به کتاب‌های راهنمای قدیمی بیشتر در جهت گردشگری پایدار حرکت می‌کنند.

۲-۹-۲-۲٫ رادیو

تلاش‌های مربوط به استفاده از تکنولوژی ارتباطی در فرایند توسعه ابتدا با بهره گرفتن از رادیو آغاز شد. هنوز این رسانه ارزان و با انعطاف، بیشتر از سایر رسانه‌ها در پروژه‌های توسعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و تقریباً سه چهارم سکنه کشورهای در حال توسعه از رادیو استفاده می‌کنند. پیشرفت رادیو تأثیر چشمگیری در افزایش اطلاعات و آگاهی‌های مردم بالاخص روستائیان در سراسر جهان بر جا گذاشته است. اطلاعات سریع، به موقع و دقیق یک عنصر ضروری برای مبارزه با شایعات یا کاهش امکان بروز خشونت است. رادیو به علت حجم کم، داشتن نیروی اقناع و نفوذ فراوان، نیروی مزیتی و غافلگیر کننده، دامنه انتشار وسیع و قابل استفاده بودن آسان در فرایند توسعه می‌تواند نقش ارزنده‌ای داشته باشد اگر چه معایبی نیز دارد. با توجه به ویژگی‌هایی که برای رادیو برشمردیم این رسانه می‌تواند در روند توسعه پایدار گردشگری نقش بسزایی را ایفا کند. یکی از مهمترین وسایل ارتباطی که در بدو ورود مسافران می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، رادیوهای محلی می‌باشند که این قابلیت را دارند که برای گردشگران داخلی و هم زبان خود در فصول تعطیلات برنامه‌های مفیدی را پخش کنند. چیزی که شاید تا به امروز کمتر به آن توجه شده است و آن هم به دلیل برداشت اشتباهی است که از گردشگری وجود دارد، که آنرا برابر با ورود مسافران خارجی به یک کشور می‌دانند. اگر نگاهی به رادیوهای منطقه‌ای بیندازیم خواهیم دید نقش این رادیوها در جذب گردشگر از سوی کشورهای همسایه بسیار مهم است. از آنجایی که مسافرت‌های منطقه‌ای نسبتاً بیشتر صورت می‌گیرد و همچنین به پول و زمان کمتری نیاز دارد می‌توان از پتانسیل‌های رادیویی منطقه‌ای بیشتر استفاده کرد (موکدی، ۱۳۸۹: ۳).

۲-۹-۲-۳٫ تلویزیون

این رسانه در روند توسعه ملی بسیاری از کشورها نقش اصلی را بر عهده داشته است اما به جز چند مورد محدود، در اغلب کشورها نقش چندان مهمی را در توسعه روستایی ایفا نکرده است. تلویزیون در اثر توانایی‌اش در ارائه اطلاعات همزمان از طریق مجاری شنیداری- دیداری وسیله چشمگیری است.

بطور کلی تلویزیون یک وسیله ارتباط جمعی است که مانند روزنامه‌ها و رادیو دارای جنبه‌های گوناگون خبری، تفریحی و آموزشی است و برای تبلیغات نیز به طرق گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد چون از تصویر سود می‌برد بنابراین در شهرها و روستاها می‌توان از تلویزیون در جهت آموزش و افزایش معلومات افراد و حتی ترویج برنامه‌های مربوط به بهبود وضعیت زندگی، بهداشت و شیوه‌های تولید استفاده نمود.

رسانه‌ها در تصویر سازی از مکان‌ها و کشورهای مختلف و در شکل دهی به تصورات جغرافیایی افراد، اهمیت زیادی دارند. روش‌هایی که مردم جهان، یک کشور خاص را می‌بینند، می‌تواند از طریق ارائه اشکال فرهنگ عامه در رسانه‌هایی مانند فیلم ها، تلویزیون و دستاوردهای ادبی آن کشور شکل داده شود. بسیاری از اشکال فرهنگ عامه در رسانه‌ها، در قالب نمایش و تجسم تاریخ، معماری، چشم‌اندازها، رویدادها، اسطوره‌ها، خصوصیات ملیتی و سبک‌های زندگی یک کشور خاص ارائه می‌شوند. چنان که اطلاعات دریافت شده از اشکال بازنمایی‌های رسانه‌ای، بعضی اوقات اساس درک و آگاهی افراد از یک کشور است. از طرف دیگر، آن گونه که یک کشور از طریق فیلم‌ها، مجموعه‌های تلویزیونی و کارهای ادبی بازنمایی می‌شود، ممکن است تأثیر جهانی عظیمی در دائمی کردن دید و تصور خاص از آن کشور در میان مخاطبان خارجی داشته باشد (رضاقلی زاده، ۹: ۱۳۸۹).

گردشگری فیلم و تلویزیون یکی از انواع گردشگری مدرن می‌باشد که به درخواست مقصد تولید می‌شود. اماکنی که در آن‌ها فیلم‌های پر طرفدار و برنامه‌های تلویزیونی معروف فیلم‌برداری می‌شوند امروزه تعداد زیادی از گردشگران را جذب می‌کنند مثلاً فیلم شجاع دل در اسکاتلند تنظیم شده است و اشاره‌ای به تاریخ اسکاتلند نیز دارد ولی در ایرلند فیلم‌برداری شده و مکان فیلم‌برداری آن سبب افزایش گردشگران ایرلند و کسب سود بسیار برای آن کشور شد.