در یک تعریف رسمی ، استرس عبارت است از ” پاسخی انطباقی که تحت تاثیر ویژگی های فردی یا فراگردهای روانشناختی شکل می‌گیرد ” بدین معنی که نتیجه یک عمل ، وضعیت یا رخداد خارجی است که تقاضاهای ویژه جسمانی یا روان شناختی را بر انسان تحمیل می‌کند ( رضاییان، ۱۳۸۵).
سیل [۴۷]، استرس را پاسخ معمولی بدن به تمام تقاضاهایی که از وی می شود و یا سازگاری با توقعات بسیار نا به جا ، که عوامل استرس زا نامیده می‌شوند ، می‌داند ( کودرون ، ۱۳۸۱ ).
تغییر کلی در جو اجتماعی و روانی ظاهر شود
۲- ۵- اثرات مفید استرس
استرس علی‌رغم پیامدها و تاثیرات منفی و ناخوشایند یک سری اثرات مثبت و مفید نیز به دنبال دارد .استرس حداقل به سه صورت تاثیرات مثبتی در فرد باقی می‌گذارد . اول این که وقایع استرس زا نیاز به تحریک و چالش را ارضا می‌کند .بیشتر مردم سطح متوسطی از تحریک و چالش را ترجیح می‌دهند.دوم اینکه وقایع استرس زا می‌توانند رشد شخصی را ارتقا دهد . وقایع استرس زا فرد را مجبور می‌کند مهارت های جدید و توانایی‌های تازه ای کسب کنند. به عبارت دیگر فرآین سازش ناشی از استرس منجر به تغییرات شخصی مفید می شود .مقبله و غلبه بر چالش های زندگی منجر به پیشرفت توانایی‌های خاص مقابله ای و بهبود خودپنداره می شود . بالاخره حوادث استرس زا به گونه ای فرد را واکسینه و مصون می‌کنند که کم تر تحت تاثیر استرس های آینده قرار گیرند .برخی مطالعات انجام شده نشان داده است که مقابله با استرس می‌تواند تحمل استرس را در فرد افزایش دهد و به مقابله موثرتر در مقابل استرس در آینده منجر گردد( ویتن ولی وید ، ۱۹۹۶ ؛ به نقل از پیری ،۱۳۸۳).
۲- ۶- اثرات منفی استرس
اثرات منفی استرس را می توان به دو دسته تقسم کرد:
۲-۶- ۱- اثرات جسمانی استرس
فشار روانی می‌تواند بر همه اندام های دستگاه های بدن اثر منفی بگذارد و موجب بیماری هایی مانند زخم معده ، زخم اثنی عشر ، آسم ، میگرن ، جوش های پوستی و حتی بروز سرطان شود .استرس همچنین بر سیستم ایمنی بدن اثر گذاشته و فرد را در مقابل بیماری ها و عفونت ها ضعیف کرده و باعث مرگ فرد می‌گردد( موتابی، فتی، شکیبا و باروتی، ۱۳۸۳).
۲-۶- ۲- اثرات روانی استرس
یکی از بیماری های روانی که با استرس ارتباط دارد ، افسردگی است و افسردگی می‌تواند باعث اعتیاد ، بزهکاری، بی بند و باری و افت تحصیلی در افراد شود، استرس علاوه بر افسردگی می‌تواند باعث اختلالات روانی دیگر همانند وسواس ، اضطراب و بیماری اسکیزوفرنی و . . . شود (دیویسون ، نیل و کرینگ [۴۸]، ۱۳۸۳).
الکایند (۱۹۸۱؛ به نقل از پیری ۱۳۸۳ ) بعضی از اثرات طولانی مدت استرس را چنین پیش‌بینی کرده‌است :
۱-فقدان انگیزش ۲-فقدان خود رهبری ۳-رفتار وسواسی ۴- نشانه های روان تنی ۵-بزهکاری و احتمالاًخودکشی ( پور افکاری ، ۱۳۷۶).
۲- ۷- نظریه های استرس
۲-۷- ۱- نظریه کانن [۴۹]
یکی از اولین نظریه پردازان استرس (کانن، ۱۹۲۹؛ به نقل از تیلور ،۱۹۹۱) به مفهوم تعادل زیستی اشاره کرد. این واژه به فرایندهای فیزیولوژی اشاره دارد ، که دست به دست هم می‌دهند تا حالت پایدار در ارگانیسم را حفظ کنند ، به این ترتیب می توان تعادل زیستی را تقریباً قدرت ایستادن تعریف کرد .
به عقیده کانن ارگانیسم از طریق سمپاتیک و غدد درون ریز برانگیخته می شود و در نتیجه ضربان قلب ، فشار خون و تنفس افزایش می‌یابد و گردش خون در ماهیچه ها زیاد می شود . این پاسخ های فیزیولوژیک ارگانیسم را برای فرار یا حمله به عامل تهدید آماده می‌کند و در صورتی که ارگانیسم نتواند در مقابل تهدید بجنگد یا فرار کند ممکن است سلامت فرد به خطر بیفتد.
۲-۷- ۲- نظریه سلیه[۵۰]
بنا به تعریف سلیه ، استرس یک پاسخ غیر اختصاصی (یعنی عمومی) بدن به هر نوع نیاز یا خواسته است، که با شاخص های عینی از قبیل تغییرات شیمیایی یا بدنی ظاهر می‌گردد .وی برای تعریف مفهوم استرس ، نشانگان زیست شناسی استرس [۵۱] یا نشانگان سازگاری عمومی را معرفی کرد . سلیه (۱۹۹۳) سه مرحله برای نشانگان سازگاری عمومی معرفی کرد که به صورت زیر می‌باشند :
- واکنش آژیر یا خطر[۵۲] : واکنش اولیه ارگانیسم هنگامی که به طور ناگهانی با محرک های مختلف روبه رو می شود و نمی تواند خودش را با آن سازگار کند می‌باشد ، ای واکنش ها دارای دو مرحله است :
الف ) مرحله شوک [۵۳]: که واکنش های فوری و ابتدایی نسبت به عامل آزاردهنده است که علائم مختلف مانند افزایش فشار خون، افزایش دردهای بدن ، تپش قلب از نشانگان عمومی آن می‌باشد .
ب) مرحله ضد شوک [۵۴]: این مرحله با بسیج مرحله دفاعی [۵۵]که در طی آن قشر غدد فوق کلیوی بزرگ می شود و ترشح هورمون های کورتیکوئید افزایش می‌یابد ، مشخص می شود ( سلیه ، ۱۹۹۳).
-
- مرحله مقاومت [۵۶] : در این مرحله فعالیت های بدن برای مقابله با استرس بسیج می شود و علائم و واکنش های مرحله اول از بین می‌روند و سازگاری کامل ارگانیسم با منبع استرس ایجاد می شود و به نظر بدن به حالت طبیعی برگشته است . اگر بدن برای مدتی در حال بسیج باقی بماند ، منابع تامین کننده این بسیج شروع به تحلیل رفتن می‌کند و مرحله سوم فرا می‌رسد (سلیه ،۱۹۹۳).
- مرحله فرسودگی[۵۷] :اگر استرس شدید و طولانی باشد نتیجه محتوم آن ، فرسودگی است . در این مرحله نشانه دوباره ظاهر می شود و بدن به طور فزاینده ای مستعد بیماری و اختلال در عملکرد ارگانیسم می شود .اگر استرس فروکش نکند مرگ ظاهر می‌گردد(سلیه ،۱۹۹۳).
۲-۷- ۳- نظریه لازاروس[۵۸]
لازاروس (۱۹۷۱؛به نقل از پاول وانرایت [۵۹]، ۱۹۹۱ ) یک تعریف رسمی بدین شکل از استرس نمود : استرس مجموعه ای گسترده از مشکلاتی است که مربوط به خواسته هایی است که بر سیستم فشار وارد می‌کند ، خواه سیستم فیزیولوژیک اجتماعی یا روانشناختی باشد.
لازاروس (۱۹۷۱؛به نقل از پاول وانرایت ،۱۹۹۱) به این نتیجه رسید که واکنش به استرس متکی بر این لست که شخصی چگونه اهمیت یک حادثه زیانبار ، تهدید آمیز و مبارزجویانه را درک و تعبیر و ارزیابی کند .
این تعریف شامل سه مؤلفه مهم برای مدل استرس می‌باشد :
۱-ایده نیاز ، که بر سیستم فشار می آورد .
۲- این ایده که اشکال متعددی از ارزیابی یا درک از تهدید وجود دارد .
۳-اهمیت پاسخ آن سیستم
