– برپایی کنفرانس‌ها، نمایشگاهها، جشنواره‌های فرهنگی هنری؛
– سرمایهگذاری در زمینه ایجاد واحدهای ارزان برای اقامت مسافران در جهت حمایت طبقات متوسط و کم درآمد؛
– راه‌اندازی و توسعه تورهای داخلی؛
– تسهیل در ورود و خروج ایرانیان مقیم خارج؛
– راه‌اندازی تورهای مخصوص جانبازان و معلولان؛
– آموزش نیروی انسانی برای تربیت کادر متخصص؛
– همکاری با سازمانهای بین‌المللی و کشورهای پیشرفته برای کسب تجارب گردشگری؛
– توسعه، ارزیابی و نظارت بر فعالیتهای مراکز ایرانگردی در کشور؛
– ایجاد تسهیلات گمرکی و تسریع در تشریفات مرزی؛
– تشکیل شورای عالی ایرانگردی گردشگری؛
– شرکت فعال در نمایشگاهها و مجامع بین‌المللی؛
– اقدام به تأسیس آموزشکده گردشگری و برگزاری دوره‌های آموزش مدیران؛
– اسکان زائران در مجتمع‌های مسکونی به‌منظور صرفه‌جویی؛
– تغییر روش در تدارکات به‌منظور صرفه‌جویی.
اهداف کمی برنامه:
– افزایش تعداد گردشگران خارجی به ۳۱۸۰۰۰ نفر؛
– افزایش تعداد ایرانیان که به خارج میروند به ۸۳۰۰۰۰ نفر؛
– حصول ۴۵۰ میلیون دلار درآمد ارزی ناشی از ورود گردشگران خارجی؛
– تمشیت امور ۸۰۰۰۰۰ نفر زائر حج و ۴۷۲۰۰۰ نفر زائر سوریه؛
اهداف کیفی:
– شناساندن فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی به جهانیان و صدور انقلاب و آشنایی ایرانیان با تمدن سایر ملل؛
– ایجاد زمینه آشنایی مردم با نقاط مختلف کشور و تحکیم و جذب اقوام مختلف ایرانی؛
– افزایش درآمدهای ارزی کشور از طریق جدب گردشگران و سودآور نمودن واحدهای دولتی؛
– بهره‌برداری صحیح از تجهیزات و تأسیسات احداث شده و سایر سرمایه‌گذاری‌ها؛
– ایجاد زمینه مناسب برای سفر ایرانیان به خارج و بهبود و توسعه مشیت زائران حج و عتبات عالیات. (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۸۶).
۲-۴-۳-۲٫ برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۷۹-۱۳۷۴)
برنامه دوم با یک سال تأخیر نسبت به برنامه اول شروع شد، در این برنامه سعی شد، ضعف‌ها و کاستی‌های برنامه اول نیز مرتفع گردد. با این دید، برنامه دوم تمهیداتی را نیز در جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری در نظر گرفت. اعتبار در نظر گرفته شده برای صنعت گردشگری ۵/۹۹۱ میلیارد ریال بود که ۸۵ درصد آن از اعتبارات جاری و ۱۵ درصد آن مربوط به اعتبارات عمرانی در نظر گرفته شده است. در طی برنامه اعتبارات جاری ۶/۱۰ و اعتبارات عمرانی ۳۰/۱۰ درصد رشد را نشان میدهد (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۴).
عمده‌ترین خط‌مشی‌های برنامه دوم، ایجاد تمرکز در امر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری امور ایرانگردی و گردشگری، تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری، واگذاری طرحهای نیمه تمام به بخش خصوصی به منظور ارائه خدمات بهتر و توسعه و تقویت تبلیغات برای شناساندن فرهنگ و جاذبه‌های گردشگری کشور است.
بررسی نقاط قوت و ضعف برنامه دوم
نقاط قوت:
– حضور نسبتاً موفق در نمایشگاههای گردشگری خارج از کشور و برگزاری مطلوب نمایشهای گردشگری در داخل کشور؛
– ایجاد زمینه احیای قطب‌های سیاحتی کشور؛
– بازپس‌گیری و بازسازی تأسیسات اقامتی سازمان ایرانگردی و گردشگری؛
– بهبود و تمشیت امور زائران بیت‌الله الحرام و عتبات عالیات و زائرین سوریه؛
نقاط ضعف برنامه:
– ناتوانی در جذب و آموزش نیروی انسانی متخصص مورد نیاز؛
– ناتوانی در نگه داشتن سطح کیفی خدمات بخش گردشگری در حد استانداردهای بین‌المللی؛
– ناتوانی در جذب گردشگران کشورهای ثروتمند؛
عدم موفقیت در زمینه گردآوری اطلاعات و آمار مورد نیاز بخش؛
– ضعف در انجام تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی؛
– کمبود مراکز اقامتی و پذیرایی مطلوب و وسائل حمل و نقل مناسب؛
– ضعف در هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مؤثر در پژوهش؛
مهمترین عواملی که مانع تحقق کامل اهداف برنامه در ارتباط با افزایش ظرفیت مسافرپذیری شده است عبارتند از:
– فقدان انگیزه لازم برای سرمایهگذاری در ایجاد تأسیسات اقامتی با توجه به نرخ اشغال پائین واحدهای اقامتی، عدم اعطای بخشودگی مالیاتی به میزان مورد نیاز و عدم آزادسازی قیمت‌ها؛
– وجود مشکلات عدیده‌ای در پرداخت تسهیلات بانکی به نرخ صنعتی به متقاضیان؛
– عدم تکمیل به موقع پروژه‌های تأسیساتی؛
– تأخیر یا عدم بهره‌برداری از واحدهای تکمیل شده به دلیل عدم وجود بازده اقتصادی متناسب با هزینه‌های بهره‌برداری.
در حالی‌که نزدیک به ۹۰ درصد از اهداف برنامه دوم در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۸ در ارتباط با تعداد گردشگران ورودی تحقق یافته است، اما متوسط تحقق درآمدهای پیش‌بینی شده ۹ درصد بوده است. ترکیب گردشگران ورودی به کشور، سهم اند ک گردشگران ورودی از کشورهای ثروتمند و کاهش متوسط گردشگران در کشور از مهمترین عواملی بوده‌اند که مانع تحقق اهداف برنامه در ارتباط با د رآمدهای ارزی حاصل از گردشگری شده‌اند.
۲-۴-۴٫ برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۳۸۳-۱۳۷۹)
برنامه سوم توسعه، اولویت دادن به بخش خصوصی و ایجاد فضای مناسب رقابتی و جلوگیری از رقابت غیر اصولی بخشهای دولتی از سیاست‌های اصلی اعلام و سازمان ایرانگردی و گردشگری و سازمان میراث فرهنگی را موظف به ارائه طرح حمایت و هدایت بخش خصوصی و غیردولتی جهت سرمایهگذاری دراحیاء بناها و بافت‌های تاریخی با مشارکت دولت نموده و یکسال پس از تصویب برنامه سوم به تصویب هیئت دولت برساند. خطوط کلی برنامه برای توسعه صنعت گردشگری در کشور در برنامه سوم توسعه عبارتند از:
– برنامه‌ریزی برای مشخص کردن اهداف برنامه و تعیین راهکارهای لازم؛
– شناخت کشورهای گردشگر فرست و برنامه‌ریزی برای جذب گردشگر؛
– ایجاد فرهنگ گردشگری در بین مردم و گشترش آن به مدارس و دانشگاهها؛
– اعطای تسهیلات مختلف در جهت توسعه گردشگری (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۹).
۲-۴-۵٫ برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۳۸۸-۱۳۸۴)
برنامه چهارم توسعه نسبت به سایر برنامه‌های قبلی توجه خاصی به گردشگری و میراث فرهنگی نموده است؛ چنانکه موضوع یکی از بخشهای ششگانه برنامه بخش چهارم (موضوع صیانت از هویت فرهنگ اسلامی- ایرانی)، فصل نهم، توسعه فرهنگی، مشتمل بر ۱۵ ماده (۱۱۸-۱۰۴)، در فرازهای مختلف این بخش به کرات بر توسعه آموزش، حمایت، حفاظت، پایداری و مشارکت بخش خصوصی، تبادلات فرهنگی با تکیه به گردشگری فرهنگی و مذهبی تأکید شده است.
