۱-۱-۱   تعامل استاد – دانشجو

در یادگیری الکترونیکی تعامل دانشجو با استاد، به روش و شکل‌های گوناگون از جمله: ارتباطات غیرهمزمان و همزمان متنی، یا با بهره گرفتن از محتوای شنیداری و دیداری امکان‌پذیر می‌شود. تعامل بین دانشجویان و اساتید در حیطه‌های آموزشی، شناختی و اجتماعی محیط یادگیری الکترونیکی در نظر گرفته می‌شود.

۱-۱-۲   تعامل دانشجو – دانشجو

برخی از دانشجویان فعالانه قالب‌های آموزش از راه دور، مانند یادگیری الکترونیکی را انتخاب می‌کنند و این به آنها اجازه می‌دهد تا ضمن مطالعه‌ای مستقل به ارتباط فشرده و محدودیت‌های زمانی که در قالب‌های تنظیم شده زمانی و تعاملی آموزش وجود دارد، وابسته نباشند.

۱-۱-۳   تعامل دانشجو – محتوا

بخش اعظم وقت دانشجو در تمامی قالب‌های آموزش صرف تعامل با محتوای آموزشی می‌گردد. در آموزش سنتی کلاس درس به معنای مطالعه متون و منابع کتابخانه‌ای است. در محیط یادگیری الکترونیکی، محتوا می‌تواند به صورت متن بر روی کاغذ یا صفحه نمایش ارائه و خوانده شود، اما محتوا غالباً با گستره‌ای غنی از آموزش‌هایی به کمک رایانه، شبیه سازی‌ها، جهان‌های خرد، ابزار تولید نمایش و بازنمایی تکمیل می‌شود.

۱-۱-۴   تعامل استاد – محتوا

تعامل استاد با محتوی در یادگیری الکترونیکی، بر تولید و تعیین فعالیت‌های یادگیری به وسیله اساتید تمرکز دارد و به آنان این امکان را می‌دهد که بطور مداوم بر فعالیت‌ها و منابع محتوایی که برای یادگیری دانشجویان تولید شده است، نظارت داشته باشند و آنها را روزآمد کنند.

۱-۱-۵   تعامل استاد – استاد

تعامل استاد با استاد فرصت‌هایی را برای حمایت کردن و پیشرفت حرفه‌ای اساتید از طریق ارتباط با همکاران فراهم می‌آورد، همچنین این تعامل‌ها اساتید را تشویق می‌کند تا از پیشرفت و اکتشاف دانش در موضوع موردنظرشان درباره جامعه علمی اساتید منفعت‌هایی به دست آورند.

۱-۱-۶   تعامل محتوا – محتوا

تعامل محتوا با محتوا نوع جدید و در حال توسعه از تعامل آموزشی است که در آن محتوا طوری برنامه‌ریزی شده است تا با دیگر منابع اطلاعاتی رایانه‌ای تعامل برقرار کند و با کسب قابلیت‌های جدید بطور مداوم روزآمد شود(همان).

یادگیری الکترونیکی روش‌های تدریس و یادگیری سنتی را متحول کرده و در تکمیل و توسعۀ آن نقش بسزایی داشته است. چناچه بپذیریم که «تعامل» نقش اساسی و مهمی در فرایند تدریس و یادگیری دارد، یادگیری الکترونیکی به بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور، تعاملات گسترده‌ای را جهت دسترسی به اطلاعات وسیع و نیز برقراری انواع ارتباط فراهم می‌سازد. امکانی که در فرایند یادگیری سنتی به صورت بسیار محدود و ناچیزی وجود داشته است(زارعی زوارکی،۱۳۸۷).

مراکز آموزش عالی آغاز مسیر استفاده از اشکال مختلف فناوری اطلاعات برای بهبود آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی ر ا طی می‌کنند و این ابزار به عنوان یک منبع قوی وارد آموزش عالی شده است. اینترنت شیوه‌های آموزش و یادگیری را در سراسر جهان تغییر داده و توانسته خدماتی را به طور شبانه‌روزی و در هفت روز هفته با سرعت نور ارائه دهد. فناوری اطلاعات با بهره گرفتن از شبکه اینترنت می‌تواند از دانشجویان فراگیرانی فعال و متفکرانی نقاد به جای حاملان اطلاعات بسازد(آراسته،۶:۱۳۸۱).       اینترنت و شبکه گستره جهانی فرصت‌هایی را برای گسترش سامانه یادگیری الکترونیکی فراهم آورده است. توسعه سامانه‌های یادگیری الکترونیکی آغاز یک انقلاب برای ارائه محتوای آموزشی، فعالیت‌های یادگیری و ارتباطات اجتماعی است(زمانپور و میرزابیگی، ۱۳۸۹).

۱-۲     مراحل تکامل فناوری آموزشی

فناوری، برنامه‌ها و امور مالی اداری، سرپرستی دانشگاهها و مؤسسات آموزشی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و راه سیاستگزاران نظام آموزش عالی را تعیین می‌کند. همچنین موجب تدوین طرحهای مختلفی برای آموزش از راه دور و ایجاد انعطاف‌پذیری در ارائه دانش در جامعه علمی شده‌اند و در محیط آموزشی مراحل تکاملی را طی کرده است. این مراحل عبارتند از: فناوری توزیعی، فناوری تعاملی و فناوری اشتراکی.

۱-۲-۱   فناوری توزیعی

فناوری توزیعی[۴] در کلاس درس مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدین ترتیب که استاد توضیحات خود را با تجربه یادگیری دانشجویان پیوند می‌زند. در اینجا آموزش، رودررو و به سبک سنتی انجام می‌گیرد. در این فناوری، استاد مداری مطرح است، و ارتباط بین استاد و دانشجو به شکل یک نفر به چند نفر در جهت آموزش و یادگیری برقرار است.

۱-۲-۲   فناوری اشتراکی

فناوری اشتراکی با پیوستن دانشجویان به تیم آموزشی در جهت پرورش مدل ذهنی یادگیرندگان عمل می‌کند. در اینجا محیط آموزشی اشتراکی و تیم آموزش مداری مطرح است. زیرا در فناوری اشتراکی ارتباط در میان بسیاری از دانشجویان با دانشجویان دیگر و همچنین ارتباط بین آنها و استادان به منظور نیل به هدف آموزشی در تسهیل یادگیری فراهم است. بر حسب فناوری اشتراکی، اعضاء تیم آموزشی مجاز هستند از وسایل و ایجاد ارتباط همزمان الکترونیکی و آموزشی از طریق شبکه جهانی اینترنت استفاده نمایند(فاضلی،۳۵۴:۱۳۸۱). فناوری آموزشی امکان ارتباط بیشتر میان یاددهنده و یادگیرنده (معلم – شاگرد) و یادگیرنده با یادگیرنده (شاگرد – شاگرد) را به وجود می‌آورد و گفتگو و تعامل میان آنان را آسانتر می‌سازد و به این ترتیب، درجه بالایی از انفرادی شدن یادگیری و کسب دانش از سوی خود یادگیرندگان را ایجاد می‌کند(ابراهیم زاده،۵:۱۳۸۶).

۱-۲-۳   فناوری تعاملی

فناوری تعاملی[۷] حد واسط بین فناوری توزیعی و فناوری اشتراکی است. در اینجا از وسایلی مانند نوار کاست، نوار ویدئو، تلویزیون، سی دی رم و از این قبیل وسائل برای رسیدن به هدف یادگیری استفاده  می‌شود. این فناوری به صورت دانشجو مداری است. زیرا در اینجا استاد سعی بر آن دارد که متناسب با نیاز و خواسته‌های دانشجویان عمل نماید(همان).

یادگیری الکترونیکی شیوه‌ای جدید در آموزش است که بسیاری از محدودیت‌های آموزش سنتی را حذف می‌کند و اگر چه بعضی از مشکلات خاص خود را به همراه دارد، اما این شیوه آموزشی تأثیر زیادی بر مدارس، مؤسسات و سازمان‌ها دارد و تأثیر عمده‌ی آن بر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی می‌باشد(هارپر، چن، ین،۲۰۰۴). هدف یادگیری الکترونیکی عبارت است از توسعه به وجود آمدن تنوع در ظرفیت آموزش عالی کشور از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، پاسخگویی به نیازهای جامعه‌ی امروز و جامعه‌ی فردا، برای بهترین کیفیت و انعطاف‌پذیری و کمترین هزینه برای ارائه دادن آموزش(صفوی، ۲۰۰۸). یادگیری الکترونیکی که در آن یادگیرندگان به صورت ۲۴ ساعته به دوره‌های آموزشی دسترسی دارند، با سرعت دلخواه خود درس می‌خوانند، نیاز به رفت و آمد برای مراجعه به کلاس‌های حضوری مرتفع می‌شود، در برنامه کاری کارکنان تداخل ایجاد نمی‌شود و زمان لازم برای یادگیری ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد(خراسانی و دوستی،۱۳۹۰).

ابعاد یادگیری الکترونیکی شامل بعد آموزشگاهی، مدیریتی، فناوری، روش تربیتی، اخلاقی، طراحی واسط کاربری، پشتیبانی منابع و ارزیابی عنوان شده است. بعد آموزشگاهی به موضوعات امور اداری، امور تحصیلی و خدمات دانشجویی یادگیری الکترونیکی مربوط است. مدیریت یادگیری الکترونیکی مربوط به نگهداری محیط یادگیری و توزیع اطلاعات است. بعد فناوری یادگیری الکترونیکی مربوط به موضوعات زیرساخت فنی در محیط‌های یادگیری الکترونیکی است. بعد روش تربیتی یادگیری الکترونیکی مربوط به تدریس و یادگیری است. ملاحظات اخلاقی در یادگیری الکترونیکی مربوط به تأثیرات اجتماعی و سیاسی، تفاوت‌های فرهنگی، تعصب، تفاوت‎‌های جغرافیایی، تفاوت‌های دانشجویان، شکاف دیجیتالی، آداب معاشرت و موضوعات قانونی می‌شود. طراحی واسط کاربری مربوط به ظاهر و حس کلی برنامه‌های یادگیری الکترونیکی می‌شود. بعد پشتیبانی منابع یادگیری الکترونیکی، پشتیبانی آنلاین و منابع مورد نیاز برای پرورش یادگیری معنادار را بررسی می کند. ارزیابی یادگیری الکترونیکی شامل ارزیابی دانشجویان، محیط یادگیری و آموزش است(خان،۳۵:۱۳۹۰).

[۱]. Moore

[۲]. Micro worlds

[۳]. Presentation

[۴] . Distribution technology