آموزش از راه دور که تقریباً همزمان با شروع انقلاب صنعتی در اروپا، ابتدا از طریق مکاتبهای توسط پیتمن در انگلستان در سال ۱۸۵۰ آغاز شد که هیچکس فکر نمیکرد این شیوه بتواند توفیقی در آموزش به ویژه آموزش عالی پیدا کند اما بر خلاف انتظار، این روش به ویژه پس از جنگ جهانی دوم گسترش یافت(کاظمی،۴۵۲:۱۳۸۱). آموزش از راه دور برای یادگیرنده به معنای آزادی بیشتر در دسترس و نتیجتاً طیفی گستردهتر از فرصتهای یادگیری و تحصیل است و میتواند مشکلاتی از قبیل محدودیتهای شخصی، موانع فرهنگی و اجتماعی و فقدان زیرساختهای آموزشی را نیز جبران کند(طبایی عقدایی،۲۷:۱۳۸۴). این آموزش دسترسی به یادگیری را در مناطق دور جغرافیایی امکانپذیر میسازد و یادگیرنده در مکانها و زمانهای مختلف میتواند، آموزش ببیند و یادگیری از طریق رسانههای الکترونیکی انجام میشود. در این آموزش مهمترین مسئله آمادگی استاد و نگرش دانشجو است، همچنین تعامل خوب بین اعضا و دانشجویان برای موفقیت در بسیاری از دورههای آموزشی ضروری است(مور،دن و گالین[۳]،۲۰۱۱). در قرن حاضر ما با تعارضات و بحرانهای اجتماعی و اقتصادی شدیدی روبرو هستیم. به خصوص در کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته این بحرانها جدیتر است. گرچه تاکنون برنامههای توسعه و رفاهی طرحریزی شدۀ سازمانهای بینالمللی نتوانستهاند در توسعه کشورهای جهان سوم موفق باشند اما به کمک آموزش و آثار آن یعنی علم، تکنولوژی و ارتباطات هنوز فرصتهایی وجود دارد(فولتون،۳۵:۱۳۷۶).
این نوع آموزش از راه دور یا باز نمونهای از نظامهاست که حاصل پیشرفت سریع تکنولوژی و ارتباطات میباشد و مقولهای جدید و انقلابی را در روشهای آموزشی مطرح میسازد. فرصتهایی را برای افراد فراهم میسازد تا بتوانند مهارتها و تواناییهای خویش را در عین حفظ شغل افزایش دهند و معلومات خود را نیز با تکنولوژیهایی که همواره در حال تغییرند افزایش داده و موقعیت اجتماعی خویش را بهبود بخشند. این آموزش دو ویژگی ممتاز برای یادگیری اثربخش دارد: (۱) بر خود آموزی تأکید میکند و به بهترین وجه امکان توسعه آن را به صورتی جذاب فراهم میآورد و (۲) با تشکیل کلاسهای مجازی و محیطهای گفتمان گروهی، امکان دسترسی به مخاطبان جهانی، مهارتهای لازم برای تعامل، گفت و گو، یادگیری مشارکتی، پژوهش، ارزشیابی، مشارکت و سرانجام کار از راه دور را در دانشجویان پرورش میدهد(سرکارآرانی و مقدم،۱۳۸۲).
۱-۱-۱ نسلهای آموزش از راه دور
دانش پژوهان و محققان در آموزش از راه دور برای فهم بهتر دنیایی که در آن زندگی میکنیم دستهبندیها و الگوهای مفهومی در آموزش از راه دور را به صورت قالبهایی در نسلهای مختلف، که مبنای آن ابزارهای فناورانه پشتیبانی کننده این نسلها میباشند را به شرح زیر در نظر گرفته اند:
۱-۱-۱-۱ نسل اول
اولین نسل در آموزش از راه دور یا ویژگیهای یک الگوی صنعتی، یا سازمانی به نام فوردیست شناخته میشود. نظامهای نسل اول بر مبنای نظریات رفتارگرایانه پاسخگویی، مشاهدهپذیری و تقسیم مفاهیم پیچیده به اجزاء کوچکتر و قابلتر پایهریزی شده است. نظامهای نسل اول آموزش از راه دور با عنوان مطالعه مستقل شناخته میشوند، بدین معنی که دانشجویان به صورت مستقل و نه به عنوان اعضای یک گروه کار میکنند. نظامهای نسل اول میتوانند به سرعت به قالبهای متناسب با وب تبدیل شوند و غالباً از آنها در محیط یادگیری الکترونیکی استفاده میشود(گریسون و اندرسون،۸۷:۱۳۸۳).
۱-۱-۱-۲ نسل دوم
نسل دوم در عصری رشد یافت که با پذیرش فزاینده نظریه یادگیری شناختی و ظهور فناوریهای جدیدتر در عرصه رسانه عمومی شناخته میشود. این نسل ویژگی تأکید بر مطالعه مستقل را با محدودیت زمانی اندک حفظ کرده بود. در نسل دوم گروههای برنامه درسی با افزایش مهارت کارکنان، بالارفتن سطح دیدگاه آنها و افزایش ارزش محتویات بسیار گستردهتر شدند. لازمۀ عرضه نسل دوم دوره درسی به بازار جهانی این بود که تعداد دانشجویان به منظور کاهش هزینهها و تلاشها افزایش یابد.
۱-۱-۱-۳ نسل سوم
نسل سوم دو نوع تعامل انسانی را به صورت همزمان و غیرهمزمان، توسط فناوریهای ارتباط از راه دور(کنفرانسهای صوتی، تصویری و رایانهای) دربرمیگیرد. نظام نسل سوم در آموزش از راه دور نظریههای یادگیری سازنده گرایانه را مورد توجه قرار میدهد، تا برای دانشجویان فرصتهایی برای یادگیری، تولید و بازتولید معرفت به صورت گروهی و منفرد ایجاد شود.
۱-۱-۱-۴ نسل چهارم
این نسل سه ویژگی اصلی شبکه را با هم آمیخته است: بازیابی محتوای با حجم زیاد، توانایی ارتباط از طریق رایانه و قدرت پردازش توزیع شده محلی از طریق برنامهریزی رایانهای که بیشتر به زبان جاوا صورت میگیرد.
۱-۱-۱-۵ نسل پنجم
نسل پنجم تواناییهای سازمانی و خدمات مؤسساتی است که قابلیت نظم بخشیدن به تخصصهای مدیریتی و فنی را دارند. همچنین هوش مصنوعی را به وب میافزاید و یا از نظر برنرزلی ، مفهوم معناشناختی در وب ایجاد میکند به گونهای که وب میتواند هم از سوی انسانها و هم از سوی عوامل مستقل غیر انسانی راهبری و پردازش شود(همان،۹۱).