همچنین مطابق اطلاعات دریافتی از اداره کل معادن و فلزات استان خراسان، میزان ذخیره قطعی این معدن ۹۰۰۰۰۰ کیلوگرم و میزان استخراج مجاز سالیانه ۳۷۰۰۰ کیلوگرم می‌باشد که ۱۳۵۰۰ کیلوگرم در سال ۱۳۷۷ استخراج صورت گرفته است.

۲-۱-۸- کلیاتی ‌در مورد برش و جلای کانی‌ها و سنگ‌های جواهر رنگی

در صنعت تراش و ساخت نگین‌های جواهر رنگی، واژه «‌نگین‌های جواهر رنگین» ‌در مورد تمامی کانی‌های جواهر به غیر از برلیان به کار می‌رود (در آلمان، عقیق جزء سنگ‌های جواهر رنگی محسوب نمی شود). برش و تراش کانی‌های جواهر رنگی را «جواهر تراشی = Lapidari work» و شخص برش و تراش دهنده را «جواهر تراش یا جواهر بر = Lapidary» می‌گویند.

اکثر جواهر تراشها در تراش یک نوع بخصوص از کانی‌های جواهر و یا یک گروه از کانی‌ها تخصص دارند و این به آن علت است که هنگام برش می‌بایستی با ویژگی‌های فیزیکی کانی مورد تراش (مانند: پدیده‌های رنگ، چند رنگی، کلیواژ و غیره) آشنایی کامل داشته باشند.

در ابتدا سنگ‌ها و کانی‌های جواهر رنگی به وسیله اره‌های کروی شکل که لبه‌های برنده آن ها با پودر الماس پوشانیده شده است به اندازه های لازم بریده می‌شوند (اره به وسیله آب صابون، روغن و یا پارافین، مدام خنک می‌شود). برش نهایی به وسیله چرخ تراش عمودی که قسمت تراش دهنده آن با پودر «کربوراندوم» پوشیده شده انجام می‌گیرد (این اره تراش با آب خنک می‌شود). سنگ‌های جواهر مات و یا سنگ‌های جواهری که دارای ناخالصی می‌باشند با چرخ تراش کربوراندوم که دارای حفره‌ها و شیارهای مخصوص است به فرم «کابوشن» تراش داده می‌شوند. سنگ‌های جواهر شفاف، پس از تراش اولیه به وسیله چرخ افقی به اشکال منظم و دقیق هندسی و با سطوح مسطح تراش داده می‌شوند.

برای این منظور نگین‌های جواهر به وسیله چسب‌های مخصوص به گیره‌های مداد مانند ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری به نام دوپز (Dops) چسبانیده و محکم می‌شوند. این گیره‌ها در سوراخهای از پیش تعیین شده، به صورت موازی و یا عمودی مقابل چرخ تراش قرار می‌گیرد و سپس نگین، تراش داده می‌شود. سرعت چرخش و جنس چرخ تراش (غالباً از سرب، برنز، مس و قلع) و نوع پودری که برای جلا استفاده می‌شود (کربوراندوم، الماس، تیتانیوم کاربید) برای هر نوع سنگ، متفاوت است و معمولاً برای خنک کردن چرخ تراش این نوع دستگاه‌ها از آب استفاده می‌شود. آخرین مرحله جلا دادن، محو آثار خراشها و زدگی‌ها و افزودن بر درخشندگی نگین جواهر می‌باشد که به وسیله چرخهای افقی، تسمه‌های چرمی و یا سیلندرهای چوبی انجام می‌گیرد. مواد به کار رفته در این مرحله از اکسید کروم، پودر الماس، دیامانتین «Diamantine» یا تریپولی «TRripoli» تشکیل شده است. معمولاً این مواد با آب مخلوط شده مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی برای جلای برخی از کانی‌های جواهر، این مواد بایستی با اسید سولفوریک رقیق یا اسید استیک مخلوط شوند.

۲-۱-۹- تراش فیروزه

۲-۱-۹-۱- روش قدیمی تراش فیروزه

در قدیم تراش فیروزه به وسیله چرخی از ترکیب ‌سمباده و صمغ ساخته می‌شد صورت می‌گرفت. ‌سمباده را از بدخشان و صمغ را از هندوستان می‌آوردند. تراشنده با دست راست و به وسیله کمان و زه، چرخ را می‌چرخاند و فیروزه را با دست چپ بر روی چرخ می‌گذاشت و برای آن که انگشتش ساییده نشود قطعه چرمی یا کهنه (پارچه) یا چوبی به انگشت بسته، آن را محفوظ می‌داشت.

قبل از متداول شدن این چرخها، فیروزه‌ها را با بهره گرفتن از سنگ‌های زبر و ناصافی که در کوه های می‌یافتند می‌تراشیدند و تراش از طریق سایش سنگ و فیروزه انجام می‌شد. پس از تراشیدن، نوبت به جلا دادن فیروزه می‌رسید و جلا دادن آن از طریق سائیدن فیروزه بر روی سنگ مصقل و سپس با قطعه چرمی همراه با خاک فیروزه حاصل از تراش صورت می‌گرفت. شکل تراش فیروزه به اندازه و شکل اصلی دانه و قطعه فیروزه بستگی دارد.

۲-۱-۹-۲- روش فعلی تراش فیروزه

سنگ فیروزه از آغاز تا انجام کار تراش، مراحلی را می‌گذراند. این مراحل بشرح ذیل می‌باشند:

الف)‌ «باب حبه»: که شکستن سنگ فیروزه دار و جدا کردن قسمت زائد آن است. این عمل از نظر فن فیروزه تراشی حائز اهمیت بسیار است. کارگری که «باب حبه» می‌کند باید آشنایی کامل با طبیعت سنگ فیروزه داشته باشد. بداند که سنگ را از کجا قطع کند تا صدمه ای به فیروزه وار نیاید و با در نظر گرفتن مقدار فیروزه ای که در آن سنگ است برای یکی از شکلهای تراش آماده شود. از این رو کارگر فیروزه تراش قبل از شکستن سنگ فیروزه دار، آن را با نظر مجرب خود بررسی می‌کند و به دقت تصمیم می‌گیرد، آنگاه با «چفت» یا «اجنه» سنگ را می‌شکند.

ب) «حبه کردن»: وقتی فیروزه «باب حبه» شد یعنی قسمتهای پرسنگ و زائد خود را از دست داد؛ هنوز دارای ذرات زائدی است و لبه‌ها و پهلوهایی دارد که باید گرفته شود و فیروزه به صورت «حبه» در آید. برای اینکار فیروزه «باب حبه» را در میان تکه پارچه ای که به «لته کار» کعروف است با سه انگشت دست چپ می‌گیرند و بطرف «چرخ تراش» می‌برند تا قسمتهای زائد و زوایا و کناره‌هایی که قبلاً حذف نشده و باقی مانده است با این دستگاه تراشیده شود. ‌گردش‌ها و ‌تکانه‌ای دست فیروزه تراش که فیروزه را به چرخ تراش می‌زند نقش مهمی دارد و با دقت و استادی خاصی همراه است. باید نه کم و نه بیش تراشید.

ج) «خم تراش»: در مرحله حبه کردن، فقط روی نگین تراشیده شده است ولی در این مرحله علاوه بر ظرافت بیشتر در تراش، پشت و دور نگین را صاف می‌کنند. چرخی که از آن استفاده می‌کنند همان چرخ حبه است.

د) «سرچوب کردن»: در این مرحله باید فیروزه را سرچوب قرار داد تا برای تراش بعدی آماده شود. این مرحله، از مراحل قبل دقیق تر است و چون فیروزه تراشیده در بین سه انگشت قرار نمی گیرد، باید آن را با چسبی به نام «کندل Kandal» بر سر چوبی به نام «لوخ» قرار دهند تا به فرمان باشد.

ه) «غلتاندن»: این مرحله، از مراحل قبلی بسیار ظریفتر است و به وسیله چرخ مخصوص غلتاندن، پهلوهای زائد نگین را می‌گیرند و به صورت یکی منحنی متناسب در می‌آورند. این خط منحنی دور نگین را (که خوب تراشیدن آن نشانه استادی و تجربه فیروزه تراش است) در اصطلاح فیروزه تراشی «خط فارسی» می‌گویند.

ز) «جلا کردن»: در این مرحله از چرخ سمباده استفاده می‌کنند و ذره‌های روی نگین را می‌گیرند و آن را «نیمه پرداخت» می‌کنند. در پایان این مرحله، فیروزه به جلا می‌آید.

ح) «بید زدن»: فیروزه جلا داده را همچنان که بر سر لوخ است به چرخ بید می‌زنند. در این مرحله که آخرین مرحله تراش است، فیروزه کاملاً «پرداخت» می‌شود و رنگ و جنس آن به خوبی نمایان می‌گردد. چنان که حتی اگر «لک» بسیار کوچکی هم در جنس فیروزه باشد به چشم می‌آید.

۲-۱-۹-۳- ابزار و وسایل فیروزه تراشی

«چفت»:

ابزاری است فلزی که برای «باب حبه» کردن فیروزه «عجمی» که پرگوشت و کم سنگ است به کار می‌رود. چفت تقریباً همان انبردست است، دو دسته به طول ۵/۱۴ سانتی‌متر و ضخامت ۵/۱ سانتی‌متر دارد و دهانه آن در حدود ۱۵ سانتی‌متر باز می‌شود و قسمتهای زائد را در دهان می‌گیرد و جدا می‌کند.

«اجنه»: