الف) مطالعه درباره اوضاع اقتصادی و اجتماعی کارگران و بخصوص کشاورزان در قراء و قصبات
ب) افزایش مبادلات علمی و فنیو کاردانی در رشتههای مختلف تقسیم اراضی ترویج کشاورزی مطابق روش نوین کشاورزی به منظور بهبود کار و زندگی کشاورزان.
ج) راهنماییهای علمی و فنی برای تشکیل و اداره نمودن شرکتهای تعاونی تولید، اعتبار و مصرف روستاها.
د) کمکهای مالی طرفین ( ایران و آمریکا ) در حدود اعتبارات پیشبینی شده و موافقت نامه های تنظیمی برای اجرای برنامه های موردنظر.
ه) تهیه و تأمین کارشناسان فنی داخلی و خارجی جهت اجرای برنامه های تعاونی بهداشتی و فرهنگی.
و) تأمین عملیات آموزشی و نمایشی در زمینه اصول بینالمللی شرکتهای تعاونی.
۳- سایر مؤسسات آمریکایی نظیر بنیاد فورد و مؤسسه خاور نزدیک ، این سازمانها نیز نه تنها از لحاظ کمکهای فنی اقداماتی می نمودند، بلکه خودشان هم با راهنمایی کارشناسان ایرانی بعضی از طبقات، مردم را تشویق به تشکیل شرکتهای تعاونی میکردند.
۴- مؤسسات تعاونی بینالمللی کشورهای اروپایی که با اعطای بورسهایی خارج از کشور و با اعزام کارشناسان تعاونی به ایران کمکهای فنی می نمودند.
در اولین کمیسیون تعاون که در سازمان برنامه تشکیل گردید، عده ای از کارشناسان اصل چهار و سازمان ملل متحد عضویت داشتند و برنامه های تعاونی کشور باید به تصویب کمیسیون مذبور می رسید. در زمینه اجرای برنامه های تعاون اصل چهار علاوه بر تقبل هزینه های مذبور به اعزام ۵۰ نفر از کارمندان دولت بخارج از کشور برای دیدن دوره های تعاونی، قراردادی با دولت ایران منعقد و آموزش تعاونی کارمندان دولت را به عهده گرفت.
تعداد تعاونیهای تشکیل شده ( اعم از صندوق های تعاونی روستایی و تعاونیهای مصرف ) تا سال ۱۳۳۰ به زحمت به یکصد شرکت می رسید . که اکثریت قریب به اتفاق آن ها هم فعالیت مؤثر و چشمگیری نداشتند.
در سال ۱۳۳۲ اولین قانون تعاونی ایران که با الهام گرفتن از قوانین خاص دیگر کشورها تهیه شده بود به صورت لایحه قانونی بهتصویب رسید.
در سال ۱۳۳۴ لایحه مذبور با اصلاحاتی از تصویب مجلس وقت گذشت و اولین قانون تعاون ایران تصویب شد که پایه و اساس تعاونیهای زیادی بخصوص بعد از سال ۱۳۴۱ قرار گرفت.
در سال ۱۳۴۱ بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۶۵ قانون مربوط به اصلاحات ارضی رژیم گذشته ، کشاورزانی که زمین دریافت می داشتند ناچار بودند قبلاً عضویت شرکت تعاونی روستایی را بپذیرند. بدین ترتیب در مدت کوتاه بیش از ۸ هزار شرکت تعاونی روستائی تشکیل گردید که بعداً در هم ادغام شد و حدود سه هزار شرکت را به وجود آوردند. تعاونیهای مصرف، توزیع و … نیز پس از سال ۱۳۴۶ که سال تعاون اعلام شده بود گسترش کمی قابل توجهی یافتند. در سازمانهایی از جمله سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران ، سازمان مرکزی تعاون کشور ، وزارت تعاون و اصلاحات ارضی و … پدید آمدند.
در سال ۱۳۵۰ قانون شرکتهای تعاونی با مطالعه قوانین سایر کشورها تهیه و به تصویب رسید که موادی از آن هنوز هم مبنای کار تعاونیهاست.
۲-۳-۴-۳ : انواع تعاونیها در ایران
- سازمان مرکزی تعاون کشور ( تشکیل شرکتهای تعاونی شهری غیرکارگری )
این سازمان در بیست و سوم اردیبهشت ۱۳۴۶ به منظور تفهیم اصول تعاون و تعمیم آن در سراسر کشور و نیز تهیه قوانین لازم و ایجاد امکانات مناسب برای تعاونیها به وجود آمد، در سال ۱۳۵۰ به وزارت تعاون و امور روستاها ملحق شد و در سال ۱۳۵۶ پس از انحلال آن وزارتخانه تحت نظارت وزارت بازرگانی درآمد که تا زمان تشکیل وزارت تعاون در سال ۱۳۷۰ بدینصورت ادامه کار داد و سپس بر اساس قانون بخش تعاون مصوب شهریور ۱۳۷۰ به وزارت تعاون منتقل گردید.
تعداد شرکتهای تعاونی و اتحادیه های تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور در پایان بهمن ماه سال ۱۳۵۷ یعنی شروع انقلاب اسلامی بشرح زیر میباشد.
الف- شرکتهای تعاونی: مجموع شرکتهای تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور اعم از مصرف، مسکن، اعتبار، توزیع، خدمات شهری غیرکارگری در پایان بهمن ۵۷ برابر با ۱۳۴۰ واحد بوده که اعضای آن ها بالغ بر ۸۰۳۸۹۳ نفر بوده اند.
ب- اتحادیه شرکتهای تعاونی: تا پایان بهمن ماه ۱۳۵۷ تعداد ۲۰ اتحادیه تعاونی شهری غیرکارگری تأسیس گردید که اعضای آن ها بالغ بر ۳۶۹ شرکت تعاونی ثبت گردیده است.
- سازمان مرکزی تعاون روستایی ( تشکیل شرکتهای تعاونی روستائی )
این سازمان که در سال ۱۳۴۶ و به دنبال موادی از قانون اصلاحات ارضی مصوب ۱۳۴۱ به وجود آمد اهداف و وظایف زیر را دنبال می کرد:
الف) آموزش اصول تعاون و تربیت کادر سرپرستی برای راهنمائی اعضای شرکتهای تعاونی و مناطق روستائی کشور.
ب) کمکهای اعتباری به شرکتها به منظور افزایش محصولات و درآمد دهقانان و بازاریابی و فروش محصول کشاورزان.
ج) ارتباط با شرکتهای تعاونی مصرف کشور، همچنین ایجاد رابطه با سازمانهای بینالمللی.
این سازمان در سنوات اخیر تحت نظارت وزارت کشاورزی بوده و در پایان بهمن ماه ۱۳۵۷ مجموعاً ۲۹۳۹
شرکت تعاونی روستائی با ۳۰۱۰۲۰۲ نفر عضو را تحت پوشش داشته است.
تعداد اتحادیه های شرکتهای تعاونی روستائی در پایان بهمن ۱۳۵۷ معادل ۱۵۳ واحد با ۲۹۲۳ نفر عضو بوده است و در واقع تمامی شرکتهای تعاونی عضو اتحادیه های منطقه مربوط بخود بوده اند.
- شرکتهای تعاونی کارگری
شرکتهای تعاونی کارگری اعم از کار و تولید، مصرف و مسکن و … از سال ۱۳۴۶ تشکیل گردید و تا بهمن ماه سال ۱۳۵۷ تعداد این شرکتها به ۱۶۷۳ واحد رسید که اعضاء این شرکتها بالغ بر ۴۲۳۸۴۰ نفر بود. در بهمن ماه سال مذکور تعداد اتحادیه های کارگری یک واحد با ۵۱۰ شرکت تعاونی عضو ، ثبت گردیده است.
- شرکتهای تعاونی تولیدی روستائی
از اقدامات دیگری که پس از تقسیم اراضی در ایران به منظور یکپارچه کردن اراضی انجام گرفت، تشکیل واحدهایی تحت عنوان تعاونیهای تولید بود که قانون آنر را در سال ۱۳۴۹ به تصویب رسید. دولت به منظور بالا بردن میزان عملکرد در واحد سطح و کشت یکپارچه با حفظ مالکیت فردی زارعین بر قطعات متعلق به خود و پیشبرد برنامه های زراعی و استفاده صحیح تر از منابع آب و خاک و افزایش درآمد زارعین، تعاونیهای تولید روستائی را ایجاد کرد.
تعداد تعاونیهای تولید روستائی تا بهمن سال ۱۳۵۷ شامل ۳۹ شرکت مشتمل بر ۲۵۸ قریه و مزرعه با ۱۱۲۰۰ نفر صاحبان اراضی و مساحت کل محصور ۹۹۵۴۶ هکتار می شد.
- شرکت تعاونی بعد از انقلاب ( سال ۱۳۵۷ به بعد )
وقوع انقلاب اسلامی باور عمومی را نسبت به تعاون تغییر داد. نیروهای انقلابی خود انقلاب را مظهری از تعاون یافتند از همکاری جمعی برای توزیع عادلانه کالا در اعتصابهای متمادی دوران انقلاب به شوق آمدند و آن را الهام بخش تلاشهای آینده قرار دادند.