آنها را ارائه می دهد. این فرایند به طور مطلوب انجام نمی گیرد، مگر آنکه روش شناسی پژوهش کیفی به صورت دقیق رعایت گردد .پژوهش موردی یکی از رویکرد های پژوهش کیفی است. پژوهش موردی عبارت است از مطالعه عمیق بر روی نمونه هایی از یک پدیده در محیط طبیعی آن و از دیدگاه افرادی که در آن پدیده مشارکت دارند(گال، بورگ وگال، ۱۳۹۰).
به دلیل تنوع فهمها و برداشتهای موجود از مطالعه موردی، میتوان به شماری از ویژگیهای عمدهی این روش اشاره کرد که مشخصهی آن محسوب میشوند. به عنوان نمونه یکی از دلالتهای مهم اصطلاح مطالعه موردی ناظر بر این واقعیت است که پژوهش کیفی، متمرکز بر مطالعه‌ی موارد است، نه جامعه‌ها و نمونه‌ها.
اما زمینه های مورد بررسی در رهیافت مطالعه موردی می تواند بسیار متنوع و متفاوت باشد. از یک گروه کوچک گرفته تا یک سازمان یا حتی یک جماعت کامل . علاوه بر این موارد، یک فرد، یک فعالیت یا یک واقعه خاص نیز میتوانند موضوع مطالعه موردی قرار گیرند. بنابراین اندازه مورد تحت بررسی از یک فرد واحد ، تا گروههایی از مردم، سازمانها و یا کل فرهنگ، تغییر میپذیرد. انتخاب موردها برای مطالعه، بستگی تام به هدف تحقیق دارد. و متناسب با اهداف خاص و ویژگیهای موضوع هر مورد تحقیق خاص، استراتژی یا رهیافت تحقیقی مطالعه موردی، روشهای متفاوتی را از جمله مشاهده مشارکتی، مصاحبه عمیق، مصاحبه متمرکز گروهی، تحلیل سند، و تحقیق آرشیوی را به کار میگیرد.
نکته مهم به لحاظ روششناختی آنکه باید بر این مساله تاکید کرد که مطالعه موردی آنجا که بافت تحقیق پیچیدهتر از آن است که بتوان با روش تجربی و یا پیمایش، آن را بررسی کرد، بسیار مفید است. البته گاه در مواردی نیز میتوان از مطالعه موردی در پشتیبانی از دیگر روشهای تحقیق شامل تکنیکهای کمی، استفادهکرد.
به طور کلی میتوان این گونه نسبت به رهیافت مطالعه موردی به جمعبندی دست زد که « این استراتژی تحقیق، سعی بر آن دارد که یک پدیده اجتماعی خاص را درون یک یا چندین موقعیت طبیعی که پدیده اجتماعی در چارچوب آن (ها) روی میدهد، فهم کند. و هدف آن می تواند فراهم نمودن توصیفی با جزئیات کامل از طریق مثالی خاص و یا تولید و یا آزمودن نظریات خاص باشد» (بلوور و وود،۲۰۰۶).
۳-۲ روشهای مورد استفاده در مطالعهموردی
همانطور که ذیل مدخل تعریف مطالعه موردی هم به این مساله اشاره شد، در این رهیافت متناسب با اهداف هر تحقیق خاص، برای جمعآوری داده ها معمولا از روشهای چندگانه و متعددی از جمله مصاحبهها، مشاهدات، روشهای اسنادی، ضبط صدا یا تصویر، استفاده میشود. و جمعآوری داده ها به طور معمول، در مدتزمانی طولانی صورت میپذیرد. نکات یادداشت شده در میدان تحقیق، منبع اساسی داده ها هستند. این یادداشتهای میدان تحقیق دربردارندهی گزارشات و تفاسیر مداوم محقق و اعضای تیم تحقیق است که در آنها، مشاهدات، عکسالعملها، و ایدههای به ذهن رسیده، ثبت شده اند.
محقق در این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحقیق موردی، ابتدا با رویکرد توصیفی و تحلیلی، از طریق مطالعات نظری و با بهره گرفتن از منابع علمی و اسناد کتابخانه‌ای و الکترونیکی به گردآوری اطلاعات و داده‌هایی درباره‌ی موضوع مورد نظر یعنی عوامل موثر بر تدریس موفق درس ریاضی می پردازد و سپس با بهره گرفتن از این اطلاعات و داده‌های گردآوری شده به بررسی محیط طبیعی یعنی نحوه تدریس معلمان نمونه خواهد پرداخت. همچنین با بهره گرفتن از ابزار مصاحبه، به جمعآوری داده‌ها از معلمان نمونه می پردازد. سپس با تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه و تحلیل مضمون آن عوامل موثر بر تدریس موفق معلمان نمونه نتیجه گیری خواهد کرد.
۳-۳جامعه پژوهش( آماری)
جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت است از معلمان نمونه،مدیران و دانش آموزان ،همکاران معلمان نمونه و والدین دانش آموزان شهرستان مراغه در سال تحصیلی ۹۳-۹۲که تعداد کل آنها ۲۵نفر می باشد.
۳-۴حجم نمونه و روش نمونه گیری
نمونه گیری به روش منظم انتخاب گفته می شود که در تحقیقات اجتماعی برای انتخاب افرد یا موارد تحقیق به کار می رود. دلیل نمونه گیری هم بسط معرف بودن موردهای تحقیق است. کیفیت یک تحقیق نه تنها به مناسب بودن روش و ابزار تحقیق، بلکه به سودمند بودن روش نمونه گیری نیز بستگی دارد. هدف اصلی تحقیق، کشف اصولی است که در همهی موارد صادق باشد، اما مطالعه تمامی جامعه به گونه ای که به قاعده کلی بیانجامد، اگر محال نباشد، دست کم عملی نیست. مطالعه تمامی جامعه از نظر هزینه و زمان مقرون به صرفه نیست. بنابراین محققان از یک جامعه کلی، گروهی کوچک یا زیر مجموعه ای انتخاب و داده های تحقیق را جمعآوری می کنند.
تحقیقات کیفی در مقایسه با تحقیق کمی از نظر فنون نمونه گیری از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است. در پژوهش حاضر چون قصد آن است که از طریق شناسایی و مصاحبه با افراد مطلع و آگاه به مسأله پژوهش، درک عمیقی از موضوع مورد مطالعه حاصل شود، نمونه ها آگاهانه و به طور هدفمند انتخاب شدند.
مشخص نمودن حجم نمونه در تحقیق کیفی، رابطه مستقیم با تصمیم‌گیری و قضاوت محقق دارد و قواعد از قبل تدوین شده‌ای وجود ندارد. در این پژوهش، به دلیل مشخص بودن دقیق معلمان نمونهی دوره ابتدایی، حجم نمونه برابر با حجم جامعهی پژوهش است.
جدول۳-۱مشخصات اطلاع رسان های پژوهش
| معلم | سابقه تدریس | رشته تحصیلی | مدرک تحصیلی |
| ۱ | ۲۵ | ریاضی | لیسانس |
| ۲ | ۲۸ | آموزش ابتدایی | لیسانس |
| ۳ | ۲۰ | آموزش ابتدایی | فوق دیپلم |
| ۴ | ۲۰ | مشاوره | لیسانس |
| ۵ | ۲۵ | علوم تربیتی | لیسانس |
جدول۳-۲مشخصات اطلاع رسان های پژوهش
| مدیر | سابقه تدریس | رشته تحصیلی | مدرک تحصیلی |
| ۱ | ۲۲ | آموزش ابتدایی | لیسانس |
| ۲ | ۲۲ | مدیریت آموزشی | لیسانس |
| ۳ | ۲۰ | علوم تربیتی | لیسانس |
| ۴ | ۲۶ | علوم تربیتی | لیسانس |
| ۵ | ۲۵ | مدیریت آموزشی | فوق لیسانس |
۳-۵ ابزار جمعآوری اطلاعات
از آنجا که پژوهش حاضر مستلزم استفاده از ابزارهای متعدد است، جمعآوری داده‌ها طی چهار مرحله و اساساً با بهره گرفتن از ابزارهای مصاحبه و مشاهده صورت خواهد گرفت.
مصاحبه، فن تماس شخصی و حضوری میان پژوهشگر و یا پرسشگر با اعضای جامعهی مورد بررسی در جهت کسب اطلاعات مورد نیاز در طرح های پژوهشی است (سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۵).
مصاحبه یکی از ابزارهای جمعآوری داده ها محسوب میشود. این ابزار گردآوری داده ها، امکان برقراری تماس مستقیم با مصاحبه شونده را فراهم می آورد و با کمک آن میتوان به ارزیابی عمیقتر ادراک ها، نگرش ها، علایق و آرزوهای آزمودنیها پرداخت. از سوی دیگر مصاحبه ابزاری است که امکان بررسی موضوع های پیچیده پی گیری پاسخها یا پیدا کردن علل آن و اطمینان یافتن از درک سوال از سوی آزمودنی را فراهم می سازد. اعتقاد بر این است که در جریان مصاحبه، بسیاری از حالت ها و عکسالعملهای آزمودنی فاش شده و میتوان به مقاومت مصاحبه شونده در برابر برخی سوالها پی برد. برای آنکه مصاحبه دارای کارآیی بوده و در رسیدن به هدف های تحقیق به محقق یاری نماید، توجه به نکات زیر ضروری است:
– ایجاد جو دوستانه: اولین هدف مصاحبهگر باید آن باشد که پاسخ دهنده را در شرایط مطلوبی قرار دهد. با ایجاد جوی که توام با اعتماد و اطمینان است، پاسخ های آزمودنی به واقعیت نزدیکتر خواهد بود.
– توجه و علاقه مصاحبهگر: مصاحبهگر باید به پاسخهای مصاحبه شونده دقت داشته و آن ها را با علاقهمندی پیگیری نماید. ثبت پاسخ ها بدون داشتن توجه، منجر به آن می‌گردد که پاسخ دهنده نیز به سوالات با دقت و علاقه مندی پاسخ ندهد.
– نظم در ارائه سوال ها: پژوهشگر بهتر است مصاحبه را با سوالهای بنیادی و اساسی شروع کرده و سپس به تدریج سوال های ویژه و حساس را مطرح کند. مطرح نمودن سوالهای حساس زمانی آغاز میشود که میان مصاحبهگر و مصاحبهشونده اعتماد برقرار شود. بنابراین، آزمودنی مقاومت کمتری نسبت به سوالها خواهد داشت.
– نشان ندادن عکسالعمل به پاسخ های آزمودنی: مصاحبهگر نباید نسبت به پاسخهای مصاحبهشونده حالت تعجب، تشویق، سرزنش و یا عکسالعملهای بازدارندهی دیگری از خود نشان دهد. زیرا عکسالعمل نامناسب مصاحبهگر می‌تواند بر پاسخها اثر گذاشته، پاسخ خاصی را به آزمودنی القا کند و علاوه بر آن آزمودنی را مورد قضاوت قرار دهد.
– مطرح کردن سوالها به شیوه مشابه در طول مصاحبه: برای مطرح کردن سوالها باید از واژگان مشابه و جمله بندی یکسان برای تمام آزمودنی ها استفاده کرد. زیرا در غیر اینصورت ممکن است تفاوت هایی در پاسخ آزمودنی.
در این پژوهش، مصاحبه به صورت نیمه‌سازمان یافته است. بدین صورت که ابتدا سوالهای اصلی تحقیق از مدیران، همکاران، والدین و
