عمومی شدن اوقات فراغت صرفاً به طبقات ممتاز اقتصادی اختصاص ندارد بلکه همه قشرها را در بر می‌گیرد.

رسمی شدن اوقات فراغت، در گذشته وقت آزاد افراد به همنشینی و محاوره با خویشان می‌گذشت. با پیشرفت جوامع و پراکندگی وظایف خانواده، گذران این ایام به تدریج جنبه رسمی و در مواردی تجارتی پیدا کرد و جزووظایف موسسات خاص در آمد.

کاربرد وسایل الکترونیکی: گسترش روز افزون وسایل الکترونیکی چون رادیو، تلویزیون و مانند آن سهمی بزرگ در گذران اوقات فراغت ایفا می کند.

جدایی اوقات فراغت از کار، این مسئله حیات فردی و اجتماعی را تا آن جا تحت تأثیر قرار داده است که منجر به ظهور مبحثی تحت عنوان جامعه شناسی اوقات فراغت شده است.

ویژگی هایی که برشمردیم در جوامع صنعتی مصداق دارد. در جوامع سنتی به دلیل نوع کار و سبک زندگی، اوقات فراغت تعریف مشخصی ندارد. به این معنی که گاهی کار و فعالیت نیز تفریح تلقی می شود و در واقع مرز بین کار و تفریح مشخص نیست. در جامعه ما نیز اوقات فراغت معنای اصلی خود را نیافته است و یکی از دلایل این امر موقعیت در حال گذار آن است، به طوری که هنوز بسیاری از مفاهیم و ویژگی های جامعه سنتی را حفظ کرده است این در حالی است که در جوامع صنعتی اوقات فراغت تعریف مشخصی دارد و افراد برای آن برنامه ریزی می کنند تا جایی که بخشی از درآمد خود را به آن اختصاص می دهند. در بعد اجتماعی نیز برنامه ها و امکانات به گونه ای است که همه افراد از کم درآمدترین تا پر در آمد ترین آنها قادرند از امکانات متنوع و مختلفی که در جامعه ایجاد شده بهرمند شوند. بنابراین با توجه به عدم تطابق و هماهنگی نیازها و خواست های کودکان و به ویژه نوجوانان و جوانان امروز  با ساختار سنتی گذران  اوقات فراغت، و شناوری و عدم تناسب ساز و کارهای سازمان یافته در بدنه نظام فرهنگی با آنها، جوابگویی به نیازهای جوانان در بستری غیر نهادی و غیر رسمی مانند گروه های دوستی انجام می شود. در این شرایط به علت عدم کنترل و نظارت بر این تشکل های صمیمانه و توانایی این  گروه ها در هنجار آفرینی و اجبار بر هم رنگی که با روابط گرم نیز همراه است، تداوم آن نگران کننده بوده، می تواند به اخلال در نظم اجتماعی بینجامد. (هاشمیان،۱۳۸۲).

 

۲-۷- تقسیم بندی گذران اوقات فراغت

اوقات فراغت می توانددر هرساعتی ازشبانه روزباشد.هر انسان معمولاًدارای زمان فراغتی است که متناسب باشغل وسن وجنس او میزانش متفاوت است.باتوجه به تحقیقات انجام شده، اوقات فراغت رامی توان براساس فاکتورهای زیر تقسیم بندی نمود:

الف.مکان گذران اوقات فراغت که خود شامل دوبخش است.

۱-گذران اوقات فراغت درمنزل که به دیدن برنامه های تلویزیونی،گوش دادن به رادیو، مطالعه سپری می شود.

۲-گذران اوقات فراغت درخارج ازمنزل که شامل طیف وسیعی از فعالیت ها مانندورزش کردن، رفتن به سینما، اماکن دیدنی می باشد.

ب.زمان اوقات فراغت که شامل:

۱-اوقات فراغت لحظه ای:مانندزمانی که فرد پشت چراغ قرمز می ایستد.

۲-اوقات فراغت ساعتی:مابین دوزمان انجام کار.

۳-اوقات فراغت روزانه:پس از انجام کار روزانه که معمولی ترین اوقات فراغت است.

۴-اوقات فراغت هفتگی :در پایان هفته هستند که یک یا دو روز می تواند باشد.

۵-اوقات فراغت سالیانه:در پایان یا ابتدای سال در فصل خاص مانندتعطیلات نوروزی وتابستان.

ج.تقسیم بندی اوقات فراغت بر اساس سن افراد جامعه.

۱-اوقات فراغت ویژه کودکان قبل از ورود به دبستان.

۲- اوقات فراغت ویژه کودکان ونوجوانان بعد از ورود به دبستان.

۳-اوقات فراغت ویژه جوانان.

۴-اوقات فراغت ویژه میانسالان.

۵-اوقات فراغت سالمندان

تقسیم بندی اوقات فراغت رابر اساس شغل وموارد دیگر نیز می توان ارائه داد.(سعیدی رضوانی،۱۳۷۳)

فعالیت های زمان فراغت یا واقعی است یعنی به صورت تغییر مکان یاتغییر روش زندگی است، مثل مسافرت ها، ورزش ها وگاهی فعالیتی غیر واقعی است مثل سینما، تئاتر،خواندن رمان وغیره.به طورکلی امکانات موردلزوم برای اوقات فراغت رامی توان در سه مقوله عمده قرار داد:

۱-امکانات فرهنگی، مانندکتابخانه ها، سینماها، تئاتر ها، موزه هاوبناهای تاریخی، مساجدونظایرآن.

۲-امکانات تفریحی، مانندپارک ها، فضاهای سبزنظیر جنگل های طبیعی ومصنوعی ونظایرآن.

۳-زمینه های ورزشی.

البته این فعالیت هابا وضعیت محلی محیط مسکونی وهمین طور وضع اقتصادی خانواده، رابطۀ بسیار نزدیکی دارد.به طوری که در برخی خانواده هاسرگرمی کودکان وجوانان غالباًبه بازی بدون برنامه درکوچه وخیابان هایاحیاط خانه محدودومنحصرمی شود.به علاوه، مسئلۀگذران اوقات فراغت در نزدگروه های مختلف سنی، جنسی، اجتماعی وشغلی، در مناطق شهری و روستایی ودرمیان افراد باسواد وبی سواد به صورت یکسانی نبوده وبه اعتبار ضوابط مذکور،چهرۀ واقعی فراغت وکیفیت گذران آن متفاوت است.برای مثال،کسانی که سواد وتحصیلات بیشتری دارند، معمولاًاندیشۀصحیح تری درموردگذران اوقات آزاد وبه هدر ندادن آن دارند.در حالی که بی سوادان یا کم سوادان تصور مطلوبی از وقت آزاد خودندارندوغالباًوقت فراغت راصرفاًبه عنوان وقت خواب واستراحت تلقی می کنند. ازلحاظ سنی نیز همۀافراد به صورت یکسان از فراغت خوداستفاده نمی کنند.زیراهم نوع وسایل تفریحی وسرگرم کننده با توجه به سن آنهامتفاوت است وهم محدودیت های ناشی از سن نیز به خودی خود دراستفاده از سازمان ها وامکانات مختلف تفریحی، تأثیرمی گذارد.مسلماًانجام فعالیت های فرهنگی وتفریحی در زمان فراغت، اگربه روش صحیح وبارعایت مصالح جامعه توأم باشند، دارای کارکردهای فردی واجتماعی مفیدی هستندکه بحث در اطراف آنهااز حیطۀ این مطالعه خارج است.دراین میان، فعالیت های ورزشی به سبب اثرات مثبت ومطلوبی که درارضای نیازمندی های روحی وجسمی افرادوخاص نسل جوان دارد، حائزاهمیّت بسیاری بوده وبه نحو مطلوبی می تواندمفیدوسازنده واقع شود. اگرکارکردونقش های اوقات فراغت راکه عبارت است از:۱-رفع خستگی۲-سرگرمی۳-رشد وشکوفایی استعدادها، پذیرفته باشیم:از نظر خستگی یعنی تجدید قوا ورفع بی حوصلگی، بسیاری ازفعالیت های ورزشی را می توان در این مقوله گنجاند.حال اگر سرگرمی راچنانچه تعریف کرده اند، اشتغال های که از نیاز به تفریح یاانجام کارهای هنری وغیره سرچشمه می گیردندبدانیم، دراین صورت تمام ورزش هایی را که رقابت درآنهاعلاقه وذوق به بازی راتحت الشعاع خودقرارندهد، دراین مقوله می توان جای داد.

گذران اوقات فراغت درعصر حاضر به دلیل توسعۀ فراوان درهمۀزمینه های فرهنگی، اجتماعی واقتصادی بسیار متنوع شده است.هریک از افرادجامعه باتوجه به گرایش ها وسلیقۀخودسعی برآن دارندکه اوقات فراغت را به گونه ای سپری سازندکه به بهترین وجه پاسخگوی نیازهای آنهادراین زمینه باشد. البته به دلیل اینکه همۀفعالیت های که در جوامع مختلف به منظورگذران اوقات فراغت صورت می پذیرند، سودمند نیستند، در جدول۲-۱سعی شده است تنهاگونه های گذران اوقات فراغت وتفریحات سالم نشان داده شود(جلالی فراهانی، ۱۳۹۰)

 

جدول(۲-۱) گونه های مختلف گذران اوقات فراغت (جلالی فراهانی،۱۳۹۰) ص۴۵

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بیرون ازشهر			درون شهر		درخانه
خارج ازکشور	کشورخود	شهرخود	فضای باز	فضای بسته	جمعی	فردی
گردشگری	گردشگری	گردش درباغ و مزرعه	گردش درپارک	رفتن به سینما	مهمانی، پذیرایی	استراحت
زیارت	زیارت	گردش در پارک جنگلی	رفتن به میدان های ورزشی	رفتن به نمایشگاه	دیدار و گفتگو	مطالعه
گردش علمی	گردش علمی	پیک نیک	گردش درخیابان	رفتن به سالن ورزشی	شطرنج	تماشای فیلم
گردش تفریحی	گردش تفریحی	کوهنوردی شکار	گردش درشهر	رفتن به موزه	موسیقی وآواز	گوش کردن به موسیقی
گردش درمانی	گردش درمانی	ماهیگیری	—–	رفتن به کتابخانه	—-	آفرینش هنری
—–	—–	رفتن به اردو	—–	شرکت در کلاس های آموزشی آزاد	—–	آموزش علمی

می توان چنین نتیجه گیری نمود که فراغت کار یا بیکاری نیست، بلکه یک تجربه باارزش زندگی است.فراغت جدی ترین مشغله انسان