بر اثرات مستقیم و غیر مستقیم بـاشد، واسطـهگری نسبی است و اگر صرفاً اثـرات غیر مستقیم فرض شوند،
واسطهگری کامل است (همان منبع).
پیش از بیان شیوههای اندازهگیری اثر واسطهگر، اشاره میکنیم که هر چند معمولاً اثر غیر مستقیم و واسطهگر معادل هم درنظرگرفته شدهاند، برخی مؤلفان (برای مثال، هولم بک[۱]،۱۹۹۷) بر این باورند که در بهرهگیری از الگویابی معادله ساختاری برای آزمون اثرهای واسطهگر مهم است که بین اثرهای غیر مستقیم و واسطهگر تمایز قائل شد؛ به این معنا که ممکن است اثر غیر مستقیم معنادار باشد ولی معیارهای اثر واسطهگر وجود نداشته باشد.
روشی که بهطور گسترده برای سنجش واسطهگری مورد استفاده قرار گرفته، روش گامهای علّی است که در آثار کلاسیک بارون وکنی (بارون و کنی، ۱۹۸۶؛ کنی و دیگران، ۱۹۹۸؛ جود و کنی، ۱۹۸۱الف، ۱۹۸۱ب، نقل از مک کینون و دیگران، ۲۰۰۷) نشان داده شده است. طبق این روش، چهار گام وجود دارد که با سه معادله رگرسیون انجام میشود و بر اساس آن تعیین میگردد که یک متغیر (برای مثال، حمایت اجتماعی) رابطه بین یک متغیر پیشبینیکننده (برای مثال، شرایط مشاوره) و یک پیامد (برای مثال، بهزیستی) را واسطهگری میکند (شکلهای ۱ـ۳ الف و ۱ـ۳ ب) (نقل از فریژر۴، تیکس۵و بارون۶، ۲۰۰۴).
| مسیر پ |
متغیر پیشبینیکننده
(شرایط مشاوره) |
متغیر پیامد
(بهزیستی) |
| شکل ۱ـ۳ الف |
متغیر واسطهگر
(حمایت اجتماعی) |
متغیر پیشبینیکننده
(شرایط مشاوره) |
متغیر پیامد
(بهزیستی) |
| شکل ۱ـ۳ ب |
| مسیر الف الف الف |
| مسیر ب |
| مسیر پ |
شکل ۱ـ۳ نمودار مسیرها در الگوهای واسطهگر ( اقتباس از فریژر و دیگران، ۲۰۰۴، ص. ۱۲۶)
فریژر و دیگران (۲۰۰۴) این گامها را به شرح زیر توضیح میدهند:
۱ـ رابطه معنادار بین پیشبینیکننده و پیامد (مسیر پ در شکل ۱ـ۳ الف)؛
۲ـ رابطه معنادار بین پیشبینیکننده و واسطهگر (مسیر الف در شکل ۱ـ۳ ب)؛
۳ـ رابطه معنادار واسطهگر و متغیر پیامد (مسیر ب در شکل ۱ـ۳ ب)، این رابطه برآورد میشود در حالی
که اثرات پیشبینیکننده بر پیامد کنترل میشود؛
۴ـ نیرومندی رابطه بین پیشبینیکننده و پیامد بهطور معناداری کاهش مییابد؛ وقتی که واسطهگر به
الگو اضافه شود (مقایسه مسیر پ در شکل ۱ـ۳ الف با مسیر پ” در شکل ۱ـ۳ ب). اگر حمایت اجتماعی یک واسطهگر کامل باشد، رابطه بین شرایط مشاوره و بهزیستی از صفر متفاوت خواهد بود، پس از آنکه حمایت اجتماعی وارد الگو میشود. اگر حمایت اجتماعی یک واسطهگر نسبی باشد، که بیشتر احتمال دارد اینطور باشد، رابطه بین شرایط مشاوره و بهزیستی بهطور معناداری کمتر خواهد بود، وقتی که حمایت اجتماعی وارد الگو میشود اما هنوز بیشتر از صفر خواهد بود.
همانطور که کنی و همکاران (۱۹۹۸، نقل از وو و سومبو، ۲۰۰۸) اذعان دارند این رویه چهار گامی، آزمون آماری مستقیم برای اثر واسطهگری نیست بلکه ابزاری است برای تشخیص اینکه آیا اثر واسطهگر وجود دارد یا نه. در واقع، با این روش نمیتوان معناداری اثر واسطهگر را سنجید.
یک روش مورد استفاده برای سنجش معناداری اثر واسطهگر (ab) آزمون سوبل۱[۲](۱۹۸۲) بوده است که مستقیماً معناداری ab را نسبت به توزیع بهنجارZ با بهره گرفتن از خطای استاندارد اثر واسطهگر میسنجد. بدین ترتیب که پس از تقسیم حاصل ضرب دو ضریب غیر استانداردی که مسیرهای واسطهگری را تشکیل میدهند، بر خطای استاندارد این حاصل ضرب، نسبت به دست آمده با جدول توزیع بهنجار مقایسه میشود؛ اگر نسبت به دست آمده بزرگتر از ۹۶/۱ باشد، نتیجه گرفته میشود که اثر واسطهگر معنادار است. فواصل اطمینان برای اثر واسطهگر نیز مورد استفاده قرار گرفته که به همان نتیجهگیری منجر شده است (لاک وود۲
و مک کینون، ۱۹۹۸؛ وو و سومبو، ۲۰۰۸).
مک کینون و دیگران (مک کینون، لاک وود، هافمن۳، وست و شیت۵، ۲۰۰۲؛ هویل۶و مک کینون،۱۹۹۷، نقل از وو و سومبو، ۲۰۰۸) نشان دادهاند که توان آماری آزمون سوبل کم است؛ زیرا وقتی حجم نمونه کوچک است، توزیع ab از توزیع نرمال دور میشود. برای فائق آمدن بر این مشکل، مک کینون آماره Z’ را فراهم کرده است که با آن میتوان اثر واسطهگر (ab) را آزمون کرد. جدول Z’ از توزیع نمونهگیری تجربی برای مجموعه گسترده ارزشهای a و b حاصل شده است. بر اساس این توزیعهای تجربی، ارزشهای بحرانی برای سطح معناداری متفاوت تعیین شدهاند. جداول این ارزشهای بحرانی را به شکل الکترونیکی در http://www.public.asu.edu/~davidpm/ripl/methods.htm میتوان یافت. در پژوهش کنونی، برای تعیین معناداری اثر واسطهگر از این روش سود جستهایم. در این روش، که به آزمون نامتقارن توزیع حاصلضرب[۳] معروف است، ضریب واسطهگری به عنوان حاصل ضرب دو مسیر غیراستاندارد، که مسیر واسطهگری فرضی را تشکیل میدهند، محاسبه میشود. سپس، ۹۵ درصد فاصله اطمینان در اطراف این ضریب، برآورد میشود. اگر این فاصله شامل صفر نگردد، واسطهگری نسبی فرض میشود. مک کینون و دیگران (۲۰۰۲، نقل از شوارتز و دیگران، ۲۰۰۶) فقط به واسطهگری نسبی اذعان دارند و استدلال میکنند که واسطهگری کامل وجود ندارد.
مک کینون و دیگران (۲۰۰۷) در تأیید صحت و دقت این روش اظهار میکنند که فواصل اطمینان، که به وسیله روش توزیع حاصل ضرب محاسبه میشود، نامتقارن و منطبق با توزیع نابهنجار اثر غیر مستقیماند. این پژوهشگران برنامه کامپیوتریPRODCLIN را معرفی کردهاند که به شکل الکترونیکی در www.public.asu.edu/~davidpm/ripl/prodclin برای سهولت بهرهبرداری پژوهشگران از این روش موجود است. این برنامه، فواصل اطمینان برای اثر غیر مستقیم را بر مبنای توزیع حاصل ضرب محاسبه میکند. در پژوهش کنونی برای تعیین معناداری اثر واسطهگر سردرگمی هویت از این برنامه کامپیوتری که مک کینون (ارتباط شخصی، ۱۳ جولای، ۲۰۱۰) آن را معرفی کرده است، بهره گرفتیم.
